Ραντεβού στο διάστημα!

Ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου (ώρα ΗΠΑ, αύριο τα χαράματα ώρα Ελλάδας), κάπου 340 εκατομμύρια χιλιόμετρα πάνω από τα κεφάλια μας, αναμένεται να ολοκληρωθεί ένα από τα πιο «καυτά» διαστημικά… ραντεβού στα επιστημονικά χρονικά. Το διαστημικό σκάφος «Stardust» («Αστερόσκονη») της NASA θα πλησιάσει σε απόσταση «αναπνοής» τον κομήτη «Τέμπελ 1», και οι ειδικοί ελπίζουν ότι θα συλλέξει στοιχεία που θα τους φωτίσουν άγνωστες πτυχές της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Ο «εγκέφαλος» που ενορχηστρώνει το όλο ερευνητικό εγχείρημα είναι ένας Έλληνας επιστήμονας, ο Θανάσης Οικονόμου, ο οποίος εδώ και χρόνια διαπρέπει στις ΗΠΑ.

Το διαστημόπλοιο ετοιμάζεται να περάσει σε απόσταση μόνο 200 χιλιομέτρων από τον κομήτη για να τον μελετήσει. Είναι ο δεύτερος κομήτης που μπαίνει στο στόχαστρο του «Stardust» από το 1999 και μετά, που εκτοξεύτηκε στο Διάστημα. Το 2004 επισκέφτηκε από κοντά τον κομήτη «Ουάιλντ 2» και κατάφερε να συλλέξει σωματίδια σκόνης, τα οποία μάλιστα έστειλε το 2006 πίσω στη Γη, μέσα σε μια μεταλλική κάψουλα με αλεξίπτωτο. Οι επιστήμονες που τα αναλύουν προσπαθούν να βγάλουν συμπεράσματα για τα πρώιμα στάδια του ηλιακού μας συστήματος, μελετώντας την πρωτογενή σκόνη κομητών και αστεροειδών, η οποία προέρχεται από τις απαρχές δημιουργίας του Ήλιου και των πλανητών.

Τώρα, το «Stardust» ετοιμάζεται να ολοκληρώσει τη δεύτερη αποστολή του, την προσέγγιση του κομήτη «Τέμπελ 1» τον οποίο είχε πλησιάσει για πρώτη φορά το 2005 ένα άλλο σκάφος της NASA, το «Deep Impact» Το διαστημόπλοιο εκείνο είχε προκαλέσει… έκρηξη στον κομήτη, στέλνοντας στην επιφάνειά του ένα βλήμα από χαλκό και αλουμίνιο βάρους 370 κιλών περίπου. Το βλήμα δημιούργησε ένα κρατήρα και από την πρόσκρουση εκτοξεύτηκε υλικό του κομήτη στο Διάστημα που συνέλεξε το «Deep Impact». Ωστόσο, δεν στάθηκε δυνατόν να τραβηχτούν φωτογραφίες του κρατήρα εξαιτίας του σύννεφου σκόνης που δημιούργησε η πρόσκρουση.

Οι ειδικοί ελπίζουν ότι αυτή τη φορά το «Stardust» θα έχει καλύτερη τύχη και θα πάρει εικόνες υψηλής ανάλυσης από το σημείο πρόσκρουσης και τον κρατήρα (αν το σκάφος βρεθεί από τη σωστή πλευρά), καθώς επίσης να μετρήσει το μέγεθος και τη σύσταση των σωματιδίων σκόνης. Οι επιστήμονες, θέλουν επίσης να δουν αν και κατά πόσο ο κομήτης παρουσιάζει οποιαδήποτε μεταβολή στην τροχιά του γύρω από τον Ήλιο, η οποία διαρκεί περίπου 5,5 χρόνια.

Δυστυχώς το «Stardust» δεν διαθέτει δεύτερη μεταλλική κάψουλα για να μπορέσει να συλλέξει και να στείλει ξανά πίσω στη Γη δείγμα σκόνης του κομήτη, συνεπώς θα αρκεστεί στις φωτογραφήσεις και τις μετρήσεις. Επίσης, ξεμένει πλέον από καύσιμα και έτσι μάλλον δεν θα έχει την ευκαιρία να αναλάβει κάποια άλλη διαστημική αποστολή στο μέλλον.

Το βασικό επιστημονικό όργανο πάνω στο «Stardust» είναι μια συσκευή καταγραφής και μέτρησης της ροής των σωματιδίων σκόνης του κομήτη, την οποία έχει δημιουργήσει το Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι του πανεπιστημίου του Σικάγο, με επικεφαλής τον Θανάση Οικονόμου, ο οποίος, μαζί με την ερευνητική ομάδα του, έχει αναλάβει να συγκρίνει τα νέα στοιχεία για τον «Τέμπελ 1» με αυτά που είχε στείλει προ ετών το «Deep Impact». Ο κ. Οικονόμου ήταν ο «εγκέφαλος» πίσω και από την πρώτη προσέγγιση του «Stardust» στον κομήτη «Ουάιλντ 2».

Ο Θανάσης Οικονόμου

Ο Θανάσης (Τομ) Οικονόμου γεννήθηκε το 1937 στο χωριό Ζιάκας Γρεβενών και έφυγε από την Ελλάδα το 1948, μαζί με άλλα παιδιά, στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου. Σπούδασε πυρηνική φυσική στο πανεπιστήμιο Καρόλου στην Πράγα, εργάστηκε αρχικά στο Ινστιτούτο Φυσικής Πλάσματος της τότε Τσεχοσλοβακίας και μετά το 1964 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, ως ερευνητής στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Από το 1997 μέχρι σήμερα είναι ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι. Από τη δεκαετία του ΄60, υπό την καθοδήγηση του διάσημου καθηγητή χημείας Αντονι Τούρκεβιτς, έχει ειδικευτεί στην κατασκευή επιστημονικών οργάνων για διαστημικά σκάφη. Μεταξύ άλλων, είχε σχεδιάσει το όργανο (Alpha Proton X-Ray Spectrometer) του ρόβερ Mars Pathfinder, που είχε κάνει με επιτυχία την πρώτη χημική ανάλυση των βράχων του Αρη. Εκτός από την αποστολή «Stardust», ο Οικονόμου συνεργάζεται με τη NASA για τις αποστολές εξερεύνησης του Αρη με οχήματα ρόβερ, καθώς για την αποστολή του σκάφους «Cassini» στον Κρόνο. Επίσης εργάζεται για τη δημιουργία του αστεροσκοπείου του Όρλιακα στο νομό Γρεβενών.